Analiza Njujork Tajmsa o Jugoslaviji iz 1985. – svi žale za Titom, žele očinsku figuru

Fergus M. Bordevič, novinar Njujork Tajma, koji se specijalizovao za područje međunarodnih odnosa, 1986. objavio je članak o Jugoslaviji tog vremena. Najinteresantnije delove njegove analize prenosimo u nastavku.

„Na dan 9. maja 1985. kolone vojnika i mornara koračale su centrom Beograda, glavnim gradom Jugoslavije. Avioni su preletali iznad njihovih glava. Topovi i oklopna vozila prolazili su kraj tribina punih čelnika bivših jugoslovenskih republika, članova jugoslovenske jednostranačke vlade i veterana partizanskog rata protiv nacista.

Bila je to prva vojna parada u Jugoslaviji u deset godina, teatralni prikaz moći i nacionalnog jedinstva kakav se retko viđao. Povod? Iskazivanje počasti krvavoj partizanskoj pobedi u Drugom svetskom ratu. Talasi vojnika i naoružanja kretali su se prema portretu Josipa Broza Tita, oca jugoslovenskog komunizma, koji se nadvijao iznad svečanosti. U uredu koji se nalazio uz trasu, urednik dnevnog časopisa Borba prokomentarisao je situaciju: „Morate ljudima dati da slave nešto“.

Kad je Tito preminuo 1980. godine, nakon više od tri decenije na čelu nacije, svet mu se poklonio. Veliki broj svetskih vođa išao je na njegovu sahranu. Tito je dobio veliku podršku Zapada zbog svog otpora i prkosa Staljinu 1948. godine. S druge strane, uživao je i veliku podršku Istoka zbog svoje odanosti ideji međunarodnog socijalizma. Usto, imao je i podršku zemalja u razvoju zbog svoje uloge u pokretu nesvrstanih. U Jugoslaviji, Tito je bio vrhovna ikona nacije, gotovo mitoloških proporcija. Ujedinio je zaraćenu zemlju, postigao mnogo na području obrazovanja i industrije i institucionalizovao sastav radničkog samoupravljanja, koji su jugoslovenski komunisti smatrali esencijom pravog socijalizma“.

Ono u čemu je Tito podbacio

„Ipak, Tito je podbacio u stvaranju dugotrajnog osećaja nacionalnog jedinstva i svrhe u Jugoslaviji. Regionalni čelnici Jugoslavije bili su više zainteresovani za interese svojih republika nego za naciju kao jedinstvenu celinu. Šest godina nakon Titove smrti, sukobi i ljubomore koji su bili potisnuti pod titoističkim mitom iskočili su na površinu. Jugoslavija je danas poprište sukoba nacionalizama, religije u usponu, ekonomskog haosa, birokratske paralize, pluralista koji žele da rastave jednostranačku državu i neostaljinista koji se bore protiv njih.

Iako je čak i danas službeno zabranjeno kritikovati Tita, upravo su njegove politike krive za nevolje ove zemlje. U ranim 1970-im godinama, njegove čistke liberala i inovatora iz Komunističke partije ostavile su traga.

„Da je Tito umro krajem 1960-ih, otišao bi u istoriju kao mnogo veći čovek. Nakon tog vremena, kočio je reforme“, komentariše jedan beogradski intelektualac anonimno, u strahu od odmazde.
Zato se Jugoslavija danas nalazi na raskršću“.

Ekonomski problemi

„Većina današnjih problema Jugoslavije povezani su sa ekonomijom. Nekoliko statističkih detalja otkriva groznu situaciju u zemlji. Jugoslavija duguje 20 milijardi dolara stranim bankama i vladama i nalazi se među najzaduženijim zemljama. Nezaposlenost iznosi 17 posto, što je najviša stopa nezaposlenosti u Evropi. Stopa inflacije skočila je na 85 posto godišnje. Od 1980. godine, standard života pao je za 30 posto.

U fabrici TOZ, kao i u nizu drugih fabrika širom zemlje, situacija je jako loša, a potražnja za njihovom proizvodnjom pada.

„Živimo na kredit. Ne znamo šta će se dogoditi u idućih pet godina, već smo srezali plate samo kako ne bismo ljudima dali otkaze“, rekao je portparol navedene kompanije u Zagrebu.

Neefikasnost i apatija dosegli su zaprepašćujuće mere. Prema procenama Zapada, preko četvrtine od šest miliona radnika zaposleno u javnom sektoru je nepotrebni višak. Svakoga dana 700.000 radnika nalazi se na bolovanju, a 600.000 njih na praznicima. Oni koji se i pojave na poslu rade u prosjeku 3,5 sati dnevno. Uprkos novoj opremi u pogonima, potrebno je 1500 sati rada kako bi se proizveo vagon. Taj isti vagon 1970. godine bio je proizveden u 1000 sati rada.

Jugoslovenski službenici za aktuelnu situaciju krive cene nafte i strane vlade. Svi su im krivi, osim njihove verzije socijalizma. Činjenice govore drugu priču – zapadne banke finansijski su pomagale jugoslovenskoj ekonomiji godinama. 1983. godine spasili su zemlju od bankrota hitnom pozajmicom od šest milijardi dolara, a prošle su godine izvori iz Bona i Vašingtona uveravali jugoslovensku premijerku Milku Planinc u to da postoji politička potpora za nove kredite.

U temeljima ekonomije Jugoslavije nalazi se Titovo radničko samoupravljanje, idealistički program koji je u praksi podbacio i nije ostvario zacrtana obećanja. Menadžeri se biraju po ideološkom ključu, a ne po stručnosti. Osnovna pretpostavka je da je manje uvek bolje, i stoga su velika javna poduzeća 1960-ih godina razbijena na manja. Državne železnice su razbijene u 350 različitih kompanija, a svaka od njih ima sopstveni samoupravljački sastav.

U ime etničke autonomnosti, Tito je prepustio određivanje ekonomskih politika vladama pojedinačnih republika. To je dovelo do toga da je svaka republika donosila odluke u svom interesu, bez da se previše pažnje posvećivalo zemlji kao celini. Takav je sastav doveo do sukoba, konfuzije i neučinkovitosti“.

Buđenje nacionalnih zameranja

„Jedina prava „nacionalna“ jugoslovenska institucija je Komunistička liga, u kojoj je okupljeno dva miliona članova jugoslovenske Komunističke partije. U svakoj pojedinačnoj republici, Partija i dalje kontroliše instrumente vlasti i ima moć upravljanja slobodom govora i mišljenja u tim društvima. Ipak, čak su i ti komunisti podeljeni između regionalnih lojalnosti i konfliktima između reformista i konzervativaca.

Decentralizacija i ekonomska stagnacija doveli su do buđenja drevnih nacionalnih ljubomora. Srbi za nevolje Jugoslavije krive bogatije Hrvate i optužuju ih za sebičnost, Hrvati za iste nevolje optužuju Srbe i prozivaju ih zbog hegemonizma. Imućni Slovenci se žale kako je siromašno Kosovo i Makedonija bunar bez dna za finansijsku pomoć, a Makedonci se žale da im Srbi i Mađari iz Vojvodine prodaju žito u inostrantsvu.

Od svih etničkih antagonizama u Jugoslaviji, valja istaknuti onaj kosovskih Albanaca. Oni čine 77 posto populacije te provincije i imaju najvišu stopu nataliteta u Evropi. Nacionalisti među njima traže sopstvenu jugoslovensku republiku za sebe, ili pravo da se odvoje i pridruže Albaniji.

U zemlji u kojoj su tri velike religije usko vezane uz etničke tradicije, nacionalizam je često izmešan sa religijom. Preko pola jugoslovenske populacije izjašnjava se vernicima jedne od religija, što je značajan porast u odnosu na 1968. godinu, kada je postotak iznosio 33 posto. To je veliki izazov za Komunističku partiju, koja je ionako podeljena sukobima“.

Ljudi čeznu za očinskom figurom

Najsnažniji savez religije i nacionalizma nalazi se u Hrvatskoj. Hrvatski nacionalisti kreću se od liberalnih reformista do komunista koji su ljubomorni na političku moć Srba i od katoličkih progresivaca do terorista koji možda imaju i fašističke korene. Sve ih ujedinjuje jedna stvar – sumnjičavost prema Srbima.

Republička vlast smatra katolike najvećom pretnjom jugoslovenskoj ideji i komunističkom monopolu na moć.

„Kroz istoriju, crkva je uvek utemeljivala identitet Hrvata. Danas više ljudi nego ikada ranije dolazi u crkvu. Motiviše ih potraga za duhovnim vrednostima u društvu koje se brine samo za politiku i ekonomiju. To su ljudi koji se osećaju odvojeno od svojih korena zbog revolucije i sekularizacije i ne žele da se prisilno čine članovima umetne nacije Jugoslavije. U crkvi pronalaze nacionalni i kulturni identitet“, navodi otac Josip Turčinović, profesor teologije u Zagrebu.

Hrvatska republička državna konstantno optužuje crkvene čelnike za kolaboraciju sa nacistima u Drugom svetskom ratu, a komunistička omladina išarala je zidove Zagreba parolom: „Dolje klero-fašisti! „.

Bez Tita, koji je nadišao hrvatske i katoličke korene i koji je smatran jedinim pravim Jugoslovenom, politički centar jedva se održava.

“ Ljudi čeznu za očinskom figurom. Žele da se Tito vrati, da udari šakom o sto i da sve ponovo izvede na pravi put“, kaže neslužbeno jedan jugoslovenski novinar, a prenosi Index.

Pratite Krstaricu i preko mobilne aplikacije za Android i iPhone.