Teodorakis-tvorac muzike za Grka Zorbu, protivnik NATO agres

ATINA – Grčki kompozitor Mikis Teodorakis, koji je preminuo danas u Atini u 96. godini, iza sebe je ostavio izuzetno bogatu umetničku zaostavštinu, a među muzikom koju je radio za brojne svetske filmove nalazi se i jugoslovenski ratni spektakl „Sutjeska“, dok je 1999. godine javno iskazao protivljenje NATO agresiji na Saveznu Republiku Jugoslaviju i Srbiju.

Teodorakisov opus obuhvata brojne simfonije, opere, balete, kantate i oratorijume, za koje je nadahnuće crpeo često iz grčke narodne muzike, a u svetu je ostao poznat po komponovanju za filmove kao što su „Z“ (1969) i „Serpiko“ (1973), dok je možda najprepoznatljivija ostala čuvena tema „Grka Zorbe“ (1964), u kome je ikoničnu ulogu i ples odigrao Entoni Kvin.

Napisao je više od hiljadu pesama i ciklusa pesama, kao što su „Sto periyali“, „Kaimos“, „Aprilis“, „Doxa to Theo“, „Sotiris Petroulas“ ili „Lipotatkes“, čije su melodije ostale trajno nasleđe grčke kulture i muzike.

Uticajni Njujork tajms danas piše da je Teodorakis bio „grčki kompozitor i marksistički buntovnik“, koji je „vodio rat rečima i muzikom protiv vojne hunte koja je zabranila njegov rad i utamničila ga tokom svoje vladavine Grčkom od 1967. do 1974. godine“.

Rođen na ostrvu Hios 1929. Teodorakis je od detinjstva opčinjen muzikom prvi koncert održao kao sedamnaestogodišnjak, a nakon učešća u grčkom komunističkom pokretu otpora tokom Drugog svetskog rata, upisuje Atinski konzervatorijum i postepeno kreće sa stvaralačkim radom.

Već njegova prva simfonijska dela, „Koncert za klavir“, „Prva svita“ i „Prva simfonija“ doživljavaju međunarodni uspeh, a šezdesetih se u komponovanju okreće grčkim korenima.

Kada je vojna hunta pučem preuzela vlast u Grčkoj 1967. kao njen protivnik Teodorakis biva zatvoren, i potom sa suprugom i dvoje dece prognan u peloponesko selo Tatoun, a njegova dela su zabranjene za slušanje i izvođenje.

Kompozitor Vojislav Kostić i pesnik Ljubodrag Simović su mu tada posvetili protestnu pesmu „Baladu o Teodorakisu“, koju je izvodila pevačica Anica Zubović.

„Kad budem oslobođen doći ću u Beograd da upoznam kompozitora i pevačicu“, odgovorio je Teodorakis, što je naposletku i učinio.

Međunarodni pokret solidarnosti na čelu sa umetnicima Dmitrijem Šostakovičem, Leonardom Bernstinom, Arturom Milerom i Harijem Belafonteom uspeva izdejstvovati oslobađanje Teodorakisa, koji odlazi 1970. godine iz Grčke.

„Oduvek sam živeo sa dva zvuka – jednim političkim, drugim muzičkim“, rekao je tada Teodorakis Njujork tajmsu.

List podseća da je Teodorakis u inostranstvu držao koncerte i aktivno učestvovao u kampanji za obaranje režima i uvođenje demokratije narednih nekoliko godina, tokom kojih su ga primili pesnik Pablo Neruda, državnici „Čilea Salavadore Aljende, Egipta Abdel Naser, Maršal Tito od Jugoslavije, palestinski vođa Jaser Arafat, švedski (premijer) Olaf Palme, zapadnonemački kancelar Vili Brant“ i drugi.

Radio je muziku za partizansku epopeju „Sutjeska“ (1973) reditelja Stipeta Delića, a prilikom retrospektivnog prikazivanja filma 2019. godine na austrijskom festivalu „Vijenale“, istaknuti su „briljantna široka fotografija Tomislava Pintera, zlokobna muzika Teodorakisa i upečatljivo pojavljivanje Ričarda Bartona kao Tita“.

Nakon pada hunte 1974. godine, Teodorakis se trijumfalno vraća u Grčku, gde nastavlja svoj muzički rad, a jedno od njegovih najupečatljivijih dela biva 1988. godine „Mathauzen trilogija“, ciklus od četiri arije posvećenih istoimenom nacističkom koncentracionom logoru, koji je svojevremeno grčki kritičar opisao kao „najlepši mjuzikl posvećen holokaustu“.

Pored toga, komunisticki orijentisani Teodorakis je biran za poslanika u grčkoj skupštini od 1981. do 1986. kao i od 1989. do 1993. godine, od 1990. do 1992. bio je ministar u socijalističkoj vladi Konstantina Micotakisa, a nakon toga dve godine je bio glavni muzički direktor grčke državne radiotelevizije.

U vreme ratova i sankcija grčki kompozitor je u decembru 1994. godine prisustvovao srpskoj premijeri svog baleta „Grk Zorba“ u Srpskom narodnom poozorištu u Novom Sadu, a potom i u beogradskom Sava centru.

Teodorakis je na velikom protestnom skupu na atinskom trgu Sintagma 26. aprila 1999. godine upozorio da NATO zemlje „žele da pretvore Srbiju u pustoš, pustinju pepela i krvi, da bi je mogli pokazati narednim žrtvama i reći ‘pogledajte šta će vam se desiti ako se ne pokorite’ „.

„Kada je bombardovanje počelo izjavio sam da su međunarodni zločini i ubistva koje pominju zapravo izgovori, da oni ne haju za razgovore i sporazumno pronalaženje rešenja, već da im je glavni cilj da pretvore Jugoslaviju u sprženu zemlju što će i učiniti ukoliko ne naiđu na otpor“, rekao je Teodorakis. Skupština grada Novog Sada je u znak zahvalnosti Teodorakisa 2004. godine proglasila za počasnog građanina.

Teodorakis je poslednjih godina imao probleme sa srcem, usled kojih je 2019. godine bio hospitalizovan, a vest o njegovoj smrti danas je saopštilo grčko ministarstvo kulture.

„Danas smo izgubili deo grčke duše“, poručila je danas ministarka Lina Mendoni

(Tanjug)

Pratite Krstaricu i preko mobilne aplikacije za Android i iPhone.