Rečnici kao slike sveta u Galeriji nauke i tehnike SANU

BEOGRAD – Izložba „Srpska leksikografija od Vuka do danas“ autora prof. dr Rajne Dragićević i dr Nenada Ivanovića, moći će da se pogleda od sutra u Galeriji nauke i tehnike SANU, kao deo programa 16. Međunarodnog kongresa slavista, koji će se održati u Beogradu od 20. do 27. avgusta.

Dragićević, predsednica Saveza slavističkih društava Srbije, kaže da je jedan od glavnih ciljeva izložbe obeležavanje 200 godina od objavljivanja prvog izdanja „Srpskog rječnika“ Vuka Stefanovića Karadžića (1818) i da se kroz izložbu rečnika i svega onoga što je Vukov Rjecnik kasnije dao predstavi srpska leksikografija.

„Kroz rečnike može se videti istorija naših naznačajnijih institucija, jer jedan od prvih zadataka Društva srpske slovesnosti bio je upravo da se formira veliki rečnik srpskog jezika i ti napori, da najznačajnije institucije kulture izrađuju rečnike, traju do danas“, rekla je Dragićević Tanjugu i dodala da u ovom trenutku Matica srpska počinje svoj novi veliki projekat – višetomni Rečnik srpskog jezika.

Želja autora izložbe bila je da se prikaže naučna dimenzija – kako se srpska leksikografija razvijala tokom 200 godina, ali i kulturno-istorijska.

„Laici obično misle da rečnik služi da ga otvorimo kada naiđemo na reč čije značenje ne znamo, međutim rečnik pruža sliku stvarnosti. Ako uzmemo, na primer, neki filozofski rečnik iz 19. veka, lako ćemo moći da zaključimo u kom je stanju bila srpska filozofija u tom periodu“, objasnila je Dragićević.

„Ja sam uzela definicije iz Vukovog Rječnika koje počinju imenicom mesto (mjesto) i kada pogledate mesta koje je Vuk obrađivao, vidite sliku sveta koja je znatno drugačija od današnje. Vuk govori o mestu gde se leti ili zimi čuva stoka, mestu koje je uvek osvetljeno ili koje nije nikad osvetljeno, mestu u vodi koje je uvek zaleđeno. To su mesta koja u današnjem rečniku savremenog srpskog jezika verovatno ne bi bila obrađena u ovom urbanom društvu u kome živimo. Zato su rečnici i slike sveta“, istakla je Dragićević.

Ona je podsetila da je Vuk svoju reformu prvi put predstavio u Rječniku iz 1818. zbog čega je akademik Pavle Ivić govorio da je od svih pojedinačnih dela u srpskom jeziku i kulturi, Vukov Rječnik najznačajniji, jer od tog dela počinje savremeni srpski jezik – književni srpski jezik u čijoj osnovi je narodni jezik.

Prema rečima koautora izložbe, naučnog saradnika Instituta za srpski jezik Nenada Ivanovića, glavne ideje izložbe su da se pokaže istorijski razvoj srpske leksikografije od Vuka na ovamo i da je Vuk na mnogo načina predvideo razvoj savremene leksikografije.

Izložba počinje Vukovom sobom u kojoj su izloženi karta njegovog putovanja, njegova putna torba, njegov primerak Rječnika iz 1818. sa dopunama, Vukove beleške, zapisi reči, lični predmeti – pero, mastionica, beležnica, fes koji je do kraja života zadržao na glavi iako je nosio građansko odelo, klešta za hartiju, stono zvonce.

Tu su i cedulje za Srpski rječnik koje pokazuju kako je analizirao i obrađivao reči, zatim prilozi raznih skupljača koji su Vuku slali reči, pojedini minijaturni predmeti koje je Vuk deljao da bi Jerneju Kopitaru pomogao u tačnom prevođenju srpske reči…

Iz Vukove sobe se ulazi u prostor posvećen projektima srpske leksikografije u 19. veku, prvenstveno Rečniku srpskohrvatskog književnog i narodnog jezika Srpske akademije nauka i umetnosti.

„Ideja o tom rečniku se pojavila polovinom 19. veka u Društvu srpske slovesnosti, a zajedno sa velikanima kao što su Stojan Novaković i Aleksandar Belić, on je izrađivan i dobio današnji oblik“, objašnjava Ivanović.

Kasnije su izradnjeni i Rečnik srpskohrvatskog književnog jezika Matice srpske (rečnik srednjeg obima sa oko 150.000 reči) koji obrađuje leksiku od Vuka do pedesetih godina 20. veka i Rečnik srpskog jezika Matice srpske manjeg obima sa oko 80.000 reči, započet u vreme raspada Jugoslavije i završen 2007.

Važan segment izložbe je predstavljanje rada Đura Daničića – Rječnik iz književnih starina srpskih, koji je završio, i drugi koji je započeo Rječnik hrvatskoga ili srpskoga jezika Jugoslovenske akademije znanosti i umjetnosti.

„Ideja Daničića je bila da predstavi razvoj srpskog jezika od najstarijih vremena do Vukove reforme, a u rečniku Akademije od Vukove reforme ka savremenom stanju i to su dva stuba srpske leksikografije“, naglasio je Ivanović.

Zanimljivo je da značajan doprinos izradi Srpskog rječnika iz 1852, kao i Rečnika SANU dali su sakupljači.

„Vuk Vrčević, Vuk Popović, brojni neimenovani sakupljači pismom su slali Vuku po 20, 30 ili 100 reči, što govori da se već u 19. veku osećala velika potreba za jednim rečnikom koji bi objedionio sve reči iz svih krajeva. Kasnije kada je izrada velikog rečnika prešla u SANU, pod uticajem Stojana Novakovića, poslat je poziv kome su se odazvali činovnici, sveštenici, studenti, oficiri, đaci gimnazija, svako ko je bio pismen i mogao je da obrati pažnju na reči svoga kraja pa su u Akademiju počele da stižu zbirke reči i tako se sakupilo preko 400.000 reči iz svih krajeva srpskog govornog područja“, objasnio je Ivanović.

U drugom delu izložbe predstavljeni su načini obrade reči u specijalnim rečnicima, kao što su asocijativni, frekvencijski, semantičko-derivacioni rečnik i terminološki rečnici, a jedan zid galerije pokriven je hronologijom značajnih događaja u srpskoj leksikografiji u poslednja dva veka.

Dragićević kaže da se srpska leksika menjala kroz istoriju te se u srpskoj leksici vide zavojevači i ko je vladao pa je tako u vreme turske vladavine mnogo turcizama ušlo u srpski jezik, a danas je ogroman uticaj globalizacije i engleskog jezika čije se reči čak i ne oblikuju u duhu srpske morfologije.

„Istorija srpske leksike je istorija srpske kulture“, rekla je Dragićević.

(Tanjug)

Pratite Krstaricu i preko mobilne aplikacije za Android i iPhone.