SANU: Malo istraživača srpske jezičke baštine na KIM
BEOGRAD – Proučavanjem ugrožene srpske jezičke baštine na Kosovu i Metohiji kao svojim primarnim naučnim interesovanjem trenutno se bavi aktivno malo istraživača, od kojih su dva u osmoj deceniji života, upozorio je danas saradnik Instituta za srpski jezik SANU profesor doktor Radivoje Mladenović.
„Institucije koje bi trebalo da se bave proučavanjem jezičke baštine uključujući one na KiM ne pokazuju agilnost koja je poželjna i očekivana s obzirom da su u neposrednom kontaktu sa govorima“, ocenio je Mladenović na tribini Biblioteke SANU posvećenoj prikazivanju zbornika Instituta „Rezultati dosadašnjih i pravci budućih istraživanja srpskih narodnih govora KiM“ (2021).
Zbornik je nastao na osnovu istoimenog skupa održanog u SANU u oktobru 2019. godine, glavni urednik izdanja je Zoran Knežević, a urednici su Mladenović i Predrag Piper (1950-2021).
Mladenović je naveo da je osmišljeno proučavanje srpske jezičke baštine, koje bi trebalo biti osnovni cilj Instituta za srpsku kulturu u Prištini-Leposaviću, „potpuno zanemareno“.
Prema njegovim rečima, u toj ustanovi „decenijama nema ni jednog formiranog istraživača jezičke baštine“, dok na Filozofskom fakultetu u Prištini, privremeno u Kosovskoj Mitrovici, nastavnici koji su prirodom svog predmeta upućeni na istraživanja narodnih govora „uglavnom se ne bave ovim dijalekatskim prostorom“.
„Situacija nije dobra ni u institucijama SANU. U Institutu za srpski jezik samo je jednom istraživaču primarno istraživanje srpske kosovometohijske jezičke baštine. U Balkanološkom institutu nedavno je uposlen jedan istraživač saradnik na početku karijere sa interesovanjem za kosovskometohijske idiome“, rekao je Mladenović.
Kako je naveo, posle egzodusa 1999. godine čitave oblasti KiM su ostale bez srpskog stanovništva pa je srpski dijalekatski prostor znatno smanjen južno od reke Ibar, dok severno opstaje u povoljnijim okolnostima.
Mladenović je upozorio da je iz nekih delova pokrajine „dijalekatski sistem skoro nepovratno izgubljen“ ukoliko nema materijala snimljenog pre 1999. ili od interno raseljenih lica u prvim godinama izgnanstva.
„Govori Metohijske doline svedeni su na nekoliko manjih enklava. U kosovskoj kotlini južnom delu više nema Srba. U centralnom delu oko Gračanice u nekoliko naselja u enklavama ima još srpskog stanovništva, dok u severnom delu kotline nema mnogo nosilaca srpskih govora“, naveo je Mladenović.
Prema njegovim rečima, u Kosovskom Pomoravlju, iako je iseljavanje znatno, srpski govori i dalje su u matičnoj oblasti, dok u šarplaninskim župama demografsko pražnjenje preti da ostanu bez nosilaca dijalekta, a ubrzano se prazni i najjužnija srpska enklava Sirinić.
„Osim osmišljenog istraživanja ovog dela srpske jezičke baštine u okviru potprojekta ‘Srpski narodni govori KiM’ kao dela strateškog projekta SANU ‘Istorija i kulturno nasleđe srpskog naroda na KiM’ ni u jednoj drugoj instituciji ovi idiomi nisu predmet ni kolektivnog ni ozbiljnog individualnog istraživanja“, naveo je Mladenović.
Navevši da je Akademijski odbor za proučavanje KiM centralno mesto za proučavanje srpske kosovometohijske jezičke baštine, Mladenović je dodao da su pomenuti projekat i njegov potprojekat „svakako dobar podsticaj za započinjanje dugoroočnijeg osmišljenog istraživanja srpskih narodnih govora“.
„Vremena za višegodišnje čekanje više nema, pošto se narodni govori ubrzano rastaču, posebno na KiM“, zaključio je Mladenović.
Govoreći o zborniku „Rezultati dosadašnjih i pravci budućih istraživanja srpskih narodnih govora KiM“, akademik Aleksandar Loma je rekao da na 405 stranica sadrži 15 referata, odnosno da su svakom od dijalekata na KiM – kosovskoresavskom, prizrenskojužnomoravskom i zetskosjeničkom – posvećeni posebni prilozi.
Loma je naglasio da „nema sumnje za prizrenskojužnomoravske govore da su ponikli na starosrpskoj osnovi, iako ih bugarski dijalektolozi uporno svojataju“, na šta se u zborniku osvrnuo Prvoslav Radić u svom referatu o društvenopolitičkim okvirima istraživanja srpske dijalekatske baštine KiM od 18. veka do raspada Jugoslavije.
„Postoji pisani spomenik koji pruža rečiti dokaz protiv bugarskog svojatanja jugoistočnih srpskih govora – ‘Rudarski zakonik’ Despota Stefana sastavljen početkom 15. veka u Novom Brdu, na ondašnjem lokalnom narečju u kojem se već javljuju pojedine crte karakteristične za današnji južnomoravski govor novobrdskog kraja, čija je osnovica nedvosmisleno starosrpska“, naveo je Loma.
Sa saradnikom Instituta za srpski jezik Željkom Stepanovićem Loma radi na mini projektu čiji će rezultat biti „iscrpni rečnik ‘Rudarskog zakonika'“.
Loma je iz Zbornika izdvojio referat Mitre Reljić „koji ostvara oči o neveseloj današnjici srpskih dijalekata na KiM ali prža i neke smernice za budućnost“.
„Svedoči da se srpski jezik u samoproglašenoj Republici Kosovo na svaki način marginalizuje a da naša država ne preduzima ono što bi bilo u njenoj moći da se tome suprostavi, da je realna demografska slika kada je reč o broju Srba povratnika u selima znatno gora od zvanične“, rekao je Loma.
Prema njegovim rečima, rad Reljić pokazuje i da je u preostalim sredinama u pokrajini doseljavanja Srba iz drugih delova KiM „dovelo do dijalekatske prekompozicije za čije izučavanje neće biti dovoljne postojeće istraživačke matrice i metodološki mehanizmi“.
Na tribini Biblioteke SANU dopisni član akademije Dragan Vojvodić je kao urednik predstavio „Kosovsko-metohijski zbornik. 8“ (2019) kao novi volumen periodičnog izdanja pokrenutog 1984. godine u kome bi po zamisli pokretača i prvog urednika Dimitrija Bogdanovića (1930-1986) trebalo da bude interdisciplino zastupljena sva složena problematika kosovske prošlosti i sadašnjosti iz ugla arheologije, istorije, lingvistike, istorije umetnosti, etnologije i drugih.
(Tanjug)
Pratite Krstaricu i preko mobilne aplikacije za Android i iPhone.