Vinčanska kultura – prva civilizacija koja je poznavala preradu metala

Na prostoru između Skoplja i Budimpešte, i od sofijskog polja do reke Bosne, razvijala se Vinčanska kultura, najveća, i jedna od najrazvijenijih praistorijskih kultura Evrope. Smatra se da je ova balkanska civilizacija postojala između 5500. i 4000. godine pre naše ere i da predstavlja nastavak starije, neolitske Starčevačke kulture, koja se oslanjala na još drevniju (iz doba mezolita) kulturu Lepenskog vira.

Najnovije otkriće naših arheologa baca sasvim novo svetlo na ovu civilizaciju, za koju se do sada mislilo da je bila pretežno zemljoradnička, karakteristična i po izuzetnoj veštini obrade keramike. Istraživanja na lokalitetu Belovode (Homolje) pokazala su da su drevni stanovnici Srbije poznavali i obradu metala. Posle otkrivanja krupnog grumenja rude bakra na ovom lokalitetu, rodila se ideja o poznavanju obrade metala, kao i postojanja rudnika iz tog doba, iz koga je ruda donošena u Belovode.

Za to vreme, Belovode su predstavljale pravu evropsku metropolu – naselje se prostiralo na površini od 100 hektara, i u završnom periodu postojanja obuhvatalo 700-800 kuća. I u evropskim okvirima je to jedno od najvećih naselja iz doba neolita, za koje su tipične naseobine koje se prostiru na površini od 5 do 10 hektara. Osnovano oko 5500. g. pre n.e., naselje se razvijalo do 4500. g. pre n.e., kada je izgorelo. Lokalitet je pronašao arheolog amater Nikola Krstić, nastavnik fizičkog vaspitanja u osnovnoj školi u Petrovcu. Pedesetih godina je biciklom obilazio Homolje i upisao ga u arheološku mapu Srbije, opisavši 187 arheološka lokaliteta na koje je naišao, a gde je pronalazio predmete poput sečiva od kremena, komade keramike i male skulpture.

Ozbiljna istraživanja na ovom terenu su započela 1994. godine, kada su arheolozi Dušan Šljivar (Narodni muzej u Beogradu) i Dragan Jacanović (Narodni muzej u Požarevcu) počeli da prate Krstićev „trag“. Ove godine su Jacanović i Šljivar došli do senzacionalnog otkrića: na lokalitetu Belovode je pronađeno veliko grumenje rude bakra, iz koje se može zaključiti da su Vinčanci poznavali termičku obradu i postupke izdvajanja bakra iz rude, kao i postupak njegovog livenja. Ovakvi nalazi upućuju na zaključak da je Vinčanska kultura prva metalurška kultura u Evropi, a možda i u svetu.

Posle pronalaska grumenja rude bakra, postavilo se pitanje gde je rudnik iz koga je ona donošena. Odgovor je ubrzo pronađen: Jacanović je slučajno, od jednog seljaka, saznao da 10 kilometara istočno od Belovoda ima „plavog kamenja“. Na tom lokalitetu je i pronašao velike količine malahita i azurita, rude, koje su bogate bakrom. Sondiranjem terena je uočen sistem rovova i pronađeni su tragovi kopanja. Pronađen je najstariji evropski rudnik.

Otkriće je od ogromne važnosti i na svetskom nivou: do sada se smatralo da je kolevka metalurgije Bliski istok, i da je čovek praistorije obradu metala upoznao krajem četvrtog milenijuma. Otkriće rudnika pokraj Belovoda pomera datum početka obrade metala za 1500 godina unazad, na same početke Vinčanske civilizacije. Zbog svoje naprednosti ona je, verovatno, i uništena. Pored izrade predmeta od metala, Vinčanci su se bavili i trgovinom (balkanski bakar je, u ranijim istraživanjima, pronađen čak i na obalama Volge), pa su manje razvijeni narodi sa severa, u pljačkaškim pohodima, doveli do kraja najnaprednije praistorijske evropske, a možda i svetske kulture.

Na slici: antropomorfna figurina iz Vinče

Korisni linkovi: