Da li je Amerika stvorila talibane i da li je Rambo dokaz za to?

Dvadesetogodišnji rat u Avganistanu završio je pobedom talibana i ponižavajućim porazom avganistanske međunarodno priznate vlade, a s njom i njenih američkih saveznika na koje se sve vreme oslanjala.

Štaviše, Islamska Republika Avganistan je i utemeljena 2004. uz pomoć SAD-a, odnosno NATO-ove misije koja je uz podršku Saveta bezbednosti UN-a pomagala u izgradnji nove avganistanske države i obrani zemlje od talibanske pobune, nakon što je talibanski režim srušen američkom invazijom 2001.

Ta je invazija, dobro je poznato, izvršena jer je tadašnji talibanski režim tokom skoro čitave svoje vladavine (od 1996. do 2001.) pružao utočište Osami bin Ladenu i njegovoj džihadističkoj organizaciji Al-Kaidi, koja je izvela najveći teroristički napad 11. septembra 2001. Nakon što je dala ultimatum talibanskom režimu da izruči Bin Ladena i ostale teroriste Al-Kaide i zatvori sve njihove kampove, administracija Džordža Buša mlađeg pokrenula je invaziju i u relativno kratkom roku zauzela zemlju.

Dvadeset godina kasnije talibani su trijumfalno umarširali natrag u Kabul nakon desetodnevne ofanzive čijoj se brzini ni sami nisu nadali. Američke, britanske i druge NATO snage uzalud su se borile protiv njih te dve decenije i pokušavale da osposobe avganistansku vojsku, a jedini konkretan uspeh bila je likvidacija Bin Ladena 2011. godine, i to u susednom Pakistanu, gde se u međuvremenu sklonio i gde ga je prema nekim tvrdnjama štitila pakistanska obaveštajna služba ISI, koja je navodno nastavila da pomaže i talibane, piše Index.hr.

Za odgovor treba otići daleko u prošlost

Ali, skoro od početka rata protiv talibana, brojni kritičari američkog imperijalizma tvrde da se Amerika sa svojim saveznicima bori protiv neprijatelja kojeg je pre nekoliko decenije sama stvorila. Ta je teza s vremenom postala gotovo opšteprihvaćena, kao i srodna, ali nešto novija teorija zavere prema kojoj je Amerika stvorila Islamsku državu u Iraku i Siriji.

Stvar je tu nešto složenija i treba otići malo dalje u prošlost.

Tačnije, u 1979. godinu, kad je Sovjetski Savez izvršio invaziju na Avganistan kako bi preuzeo direktnu kontrolu nad Demokratskom Republikom Avganistan. Ta zemlja već je imala komunistički režim koji je došao na vlast pučem 1978. – u kojem je srušen i ubijen predsednik Muhamed Daur Kan koji je sam došao na vlast pučem 1973. u kojem je srušena vek duga avganistanska monarhija, s kraljem Daoudom Kanom na čelu, i uspostavljena sekularna republika.

Ali sovjetska invazija bila je odgovor na još jedan puč u kojem je jedan komunistički vođa, Hafizulah Amin, ubio drugog, Nura Muhameda Tarakija. Sovjeti, koji su se plašili da će Amin raskinuti veze s Moskvom i okrenuti se Pakistanu i Kini, smaknuli su ga i postavili svoje lojaliste na vlast.

Antikomunistička pobuna koja je već bila u toku, isprovocirana brutalnim „crvenim terorom“, samo je eskalirala i usmerila se na sovjetske okupacijske snage. Koalicija antisovjetskih pobunjenika, koja je dobila ime mudžahedini (termin za muslimane koji vode sveti rat, odnosno džihad) počela je dobivati izdašnu pomoć u finansijama, zalihama, naoružanju i obuci od Pakistana, Saudijske Arabije i drugih arapskih monarhija, SAD-a, Velike Britanije, ali i Kine.

CIA je pomagala mudžahedinima u ratu protiv sovjetske okupacije Avganistana

CIA i ISI, američka i pakistanska obaveštajna agencija, imale su u tome ključnu ulogu. Posebno se ističe činjenica da je SAD, kroz CIA-inu tajnu operaciju Ciklona, snabdevao mudžahedine i ručnim bacačima protivvazdušnih projektila Stinger, koji su odigrali možda i presudnu ulogu u ovom ratu i konačnom porazu Sovjeta. SAD je trošio na stotine miliona dolara godišnje sve do kraja ovog brutalnog rata u kojem je poginulo oko 15 hiljada sovjetskih vojnika, oko 90 hiljada mudžahedina, ali i od pola do čak dva miliona avganistanskih civila.

To je prvenstveno bila posledica brutalnog razaranja i pokolja od strane sovjetske vojske i njenih saveznika. Poređenja radi, u dvostruko dužem ratu koji je NATO vodio protiv talibana poginulo je oko 50 hiljada civila, i to uglavnom kao žrtava talibana, prema podacima UN-a.

Zbinjev Bžežinski, tadašnji savetnik za nacionalnu bezbednost predsednika Džimija Kartera i jedan od najvažnijih stratega američke vanjske politike za vreme Hladnog rata, u naknadnom intervjuu 1997. objasnio je da je američki cilj bio da „uvuku Rusiju u avganistansku zamku“. Karterov naslednik Ronald Regan čak je i primio mudžahedinske vođe u Belu kuću 1983.

„Imamo priliku da SSSR-u damo njihov sopstveni Vijetnamski rat“, napisao je pak Bžežinski u pismu Karteru odmah nakon sovjetske invazije, aludirajući na američko ponižavajuće povlačenje i poraz u Vijetnamu nakon skoro deset godina ratovanja s komunističkom gerilom koju su podržavali SSSR i Kina.

Zanimljivo, nekoliko godina kasnije, pri kraju Sovjetsko-avganistanskog rata, slična tvrdnja mogla se čuti u jednom holivudskom filmu – Rambu 3, čija se radnja odvija upravo u tom ratu, pri čemu glavni lik kojeg glumi Silvester Stalone pomaže upravo mudžahedinima u borbi protiv sovjetskih okupatora.

„Imali smo svoj Vijetnam. Sad ćete vi imati svoj“

„Znate da neće biti pobede. Svaki dan vaša ratna mašina gubi tlo pred slabo naoružanim i slabo opremljenim borcima za slobodu. Ali činjenica je da ste potcenili svoje suparnike. Da ste proučili istoriju, znali biste da se ovi ljudi nikad nisu predali nikome. Radije bi umrli nego bili robovi osvajačkoj vojsci. Ne možete pobediti takve ljude. Mi smo pokušali. Imali smo svoj Vijetnam. Sad ćete vi imati svoj“, kaže u tom filmu američki pukovnik Trautman ruskom oficiru koji ga je zarobio.

Ironično, na kraju su i Amerikanci dobili svoju reprizu Vijetnamskog rata upravo u Avganistanu, a prizori pada i haotične evakuacije iz Kabula neodoljivo podsećaju na sličan pad Sajgona (današnjeg Ho Ši Mina) 1975. nakon američkog povlačenja.

A upravo se taj film često spominje na društvenim mrežama kao simbol nepromišljene i destruktivne američke politike intervencija i „širenja demokratije“. Teza otprilike glasi: Amerikanci su pomagali talibane kad su se borili protiv Sovjeta osamdesetih, a onda su se sami morali boriti protiv njih nakon napada 11. septembra.

Ali, je li zaista tako? Istina je da su se mnogi originalni vođe talibana i njihovi borci borili u Sovjetsko-avganistanskom ratu na strani mudžahedina, među njima i sam mula Muhamed Omar, osnivač talibana, koji je umro 2013. u Pakistanu,

Talibani su nastali pet godina nakon kraja rata sa Sovjetima

Ali isto tako je istina da su talibani kao organizirani pokret nastali tek 1994. – pet godina nakon sovjetskog povlačenja i dve godine nakon što su mudžahedini pobedili komunistički režim Muhameda Nadžibulaha. Talibani su osnovani usred građanskog rata koji je usledio nakon pada Nadžibulaha i građanskog rata koji je usledio među različitim frakcijama mudžahedina.

Oni su i obesili Nadžibulaha na trgu u Kabulu kad su preuzeli vlast 1996. i uspostavili svoju srednjovekovnu teokratiju, odnosno ekstremni šerijatski zakon, sa sistematskim smaknućima žena, manjina, političkih protivnika i zabranom svega, od obrazovanja do muzike.

Pakistanski ISI, koji je sarađivao s CIA-om, zaista je osamdesetih vrbovao, naoružavao i obučavao radikalne islamiste da se bore protiv Crvene armije – i iz Avganistana iz drugih muslimanskih zemalja. ISI je finansirao i izgradnju fundamentalističkih medresa (islamskih verskih škola) u kojima su se mladi Avganistanci radikalizovali.

U tome je ulogu odigrao i sam Bin Laden, Saudijac koji je svojim porodičnim bogatstvom i sredstvima prikupljenim od drugih bogatih Arapa takođe finansirao strane, uglavnom arapske dobrovoljce u ratu. Ipak, američki vladini i obaveštajni zvaničnici, kao i istraživački novinari kao što je Peter Bergen, tvrde da SAD nikad nije finansirao te strane dobrovoljce od kojih je Bin Laden godinama kasnije formirao Al-Kaidu i okrenuo se međunarodnom terorizmu.

This image of Ronald Reagan meeting with the Afghan mujahideen at the White House who were fighting the Soviets in 1985 is quite poignant, and entire course of international relations by itself, considering US is withdrawing from #Afghanistan today after a 20-year long war… pic.twitter.com/T84LxpLxCX

— Kabir Taneja (@KabirTaneja) July 3, 2021

Amerika nije stvorila talibane

U svakom slučaju, jasno je da Amerika nije stvorila talibane – koji su, vredi ponoviti, nastali pet godina nakon što je rat protiv Sovjeta, a s njim i američka vojna pomoć, završio. Uostalom, oni koji tvrde da je ta činjenica nebitna jer su talibani, u neku ruku, nastali iz mudžahedina, moraju objasniti činjenicu da je iz mudžahedina nastao i Severni savez, koalicija koja se borila protiv talibana i nastavila da kontroliše sever zemlje sve do invazije, kada se borila zajedno s Amerikancima.

Pre nego što su talibani pobedili u građanskom ratu i preuzeli vlast u većini zemlje, Masud se zalagao za utemeljenje demokratskog procesa u Avganistanu, ali rat s talibanima i njihova pobeda uništili su sve šanse za tako nešto. Kao ni Sovjeti pre njih, ni talibani nisu uspeli da osvoje dolinu Pandžir koju je Masud držao. Na kraju su ga ubili teroristi prerušeni u novinare u bombaškom napadu koji su po svemu sudeći organizovali talibani ili Al-Kaida, samo dva dana pre 11. septembra, prenosi Index.

Tokom vladavine talibana i njegove autonomne vlasti na severu – koja je bila utemeljena na demokratskim institucijama – izjavio je da su mu talibani u više navrata nudili položaj u vlasti kako bi ga zaustavili. Odbio ih je zbog, kako je rekao, nesavladivih razlika između njihove ideologije i njegovog sopstvenog prodemokratskog pogleda na društvo.

Ne, posveta na kraju Ramba 3 nije promenjena nakon 11. septembra

Za kraj, valja razbiti još jedan mit vezan uz već spomenuti holivudski film. Naime, već niz godina na internetu kruži glasina da je kraj Ramba 3 izmenjen jer je nakon napada 11. septembra i početka rata protiv talibana, kako se to kaže, loše ostario. Prema toj glasini, na kraju filma bila je originalna posveta „hrabrim mudžahedinskim borcima Avganistana“, ali je naknadno promenjena u posvetu „galantnom narodu Avganistana“.

Međutim, kako je objašnjeno u analizi na YouTube kanalu AngelDust i na veb stranici Latestly, za to jednostavno nema dokaza. Osim screenshota posvete mudžahedinima koji kruži društvenim mrežama, a koji je lako mogao biti montiran, ne postoji snimak filma ili njegovog kraja s takvom posvetom. Štaviše, originalne recenzije filma u Njujork Tajmsu i drugim novinama iz 1988. citiraju upravo „posvetu galantnom narodu Avganistana“, a ne „hrabrim mudžahedinskim borcima“.

Zanimljivo je, doduše, da Rambo 3 ima alternativni kraj u kojem Staloneov lik, umesto da ode iz zemlje, ostaje s mudžahedinima da bi se dalje borio protiv Sovjeta.

Pratite Krstaricu i preko mobilne aplikacije za Android i iPhone.